Els Doeleman

Aan de slag

Directed free writing
Zoek een ruimte waar je niet gestoord wordt door telefoon of persoon.
Ga daar automatisch schrijven. Doe dat met de beginzin ‘Het is stil als..’ of ‘Stilte is voor mij…’. Zet je pen of potlood op papier en blijf ten minste tien minuten achter elkaar schrijven vanuit die beginzin en lees niet terug, stop niet, noteer alles wat je te binnen schiet. Alles is welkom, spring van de hak op de tak, wees niet logisch, denk niet na. Als de stroom even stopt ga je terug naar de beginzin, die je kunt herhalen tot er weer iets nieuws langskomt.

Tekst componeren
Na afloop lees je terug wat je aan materiaal verzameld hebt. Je onderstreept wat opvalt of verrast. Je voelt waar de meeste energie zit, wat verder al schrijvend ontdekt wil worden. Met dat deel ga je een tekst componeren. Je ondervindt van zelf welke vorm die tekst gaat krijgen. Wordt het een gedicht, een ervaringstekst, een column, een brief.
Leg die tekst een tijdje weg voor je een tweede of derde ronde tijd eraan besteedt .

Erling Kagge, avonturier en uitgever, stelde zich drie vragen over stilte en schreef een boek met 33 pogingen tot antwoorden. Het boek heet Stilte, Amsterdam, 2017. 
De drie vragen waren: ‘Wat is stilte’, ‘Waar kun je het vinden’ en ‘Waarom is het nu belangrijker dan ooit’.  Je kunt die vragen een tijdje laten meelopen, mogelijke antwoorden verzamelen en je laten inspireren tot meer teksten in allerlei vormen.

Aan de slag

Aan de slag
Maak eens een lijst van nachten(avonden) die je niet vergeten bent.
 Ter inspiratie een lijstje van mij:

• De nacht dat ik voorgelezen werd maar helaas niet wakker kon blijven
• Julio op een Portugees dorpsterrasje die vertelde over de gruwelen van de oorlog in Angola
• Op de steiger tijdens een zeilkamp met Kees onder de sterren, die maar niet ophield over die sterren terwijl ik alleen aan zoenen dacht
• Een nacht wakend bij mijn zieke moeder toen ik tot mijn schrik ontdekte dat ik geen idee had wat ik moest doen als het niet goed ging
• IJskoud in een klein tentje met Leonie in Ierland wakker worden van iets of iemand, rondsluipend om de tent
• De nacht voor ik 50 werd

Kies er één van je lijstje waar je nu zin in hebt. Zet die nacht midden op een groot blad en verzamel, al clusterend (zie de afbeelding), alles wat je te binnen schiet. Vergeet daarbij niet de basis: wie waren erbij, wanneer was het, wat gebeurde precies, waar was het en hoe was de gang van zaken? Ga ook alle zintuigen langs, wat zag, rook, hoorde, proefde of voelde je? Welke andere associaties en herinneringen vallen je in? Wat waren
gedachten en gevoelens op dat moment en wat zijn gedachten en gevoelens achteraf?
Stel eens een stuk of vijf vragen aan of over die nacht. Dit is je ruwe materiaal.
Lees terug wat je hebt geschreven, wat valt op, waar zit de energie, wat wil nu verteld worden? Ga met verschillende elementen uit je verzameling tekst componeren en vind al schrijvend de juiste vorm: het kan zijn dat het een verhalende of meer poëtische tekst wordt, misschien komt van zelf een brief tevoorschijn of blijkt er meer een onderzoekend essay te ontstaan.
Leg een tijdje weg en herschrijf met nieuwe ogen je tekst.
Verras je lezers.

Aan de slag

• Ga daar zitten waar je graag schrijft. Je hoeft je niet te beperken tot je schrijfplek. Iedere ruimte waar je graag bent is geschikt voor deze opdracht. Ga tien tot twintig minuten achter elkaar schrijven over alles wat je om je heen ziet en wat dat oproept.
• Zet een wekker zodat je je niet met de tijd hoeft bezig te houden. Maak je niet druk over spelling, leesbaarheid, logica en structuur. Dit is materiaal verzamelen. Alles is welkom, niks is stom, verkeerd of raar. Spring van de hak op de tak, associeer en volg waar de stroom je heen voert.
• Lees na afloop alles rustig terug. Onderstreep wat je opvalt. Voel waar de meeste energie zit, wat werkelijk geschreven wil worden want heel veel doet er waarschijnlijk niet toe voor je uiteindelijke tekst. Als je hebt gevonden waar je over wilt verder werken las dan een volgende verzamelronde in. Nu gerichter: Verzamel feiten, herinneringen, gevoelens en zintuiglijke details die horen bij het door jou gekozene.
• Kijk naar alles wat je hebt verzameld. Ga langzamerhand een tekst componeren met al die verschillende onderdelen. Vind uit wat voor tekst dit gaat worden. Misschien wordt het een brief aan een vriend, misschien een gedicht, misschien een reisverhaal, misschien een thriller of griezeltekst. Al doende dient dat zich vaak aan.

Je bent meestal niet in een klap klaar. Laat je tekst steeds opnieuw wat beter verstaanbaar worden in verschillenede herschrijfrondes.

Aan de slag

De bundel bracht mij op het volgende idee: ik  vraag jullie om een eigen ‘antwoord’ te schrijven op het volgende gedicht van Paul van Ostaijen: 

Marc groet ’s morgens de dingen

Dag ventje met de fiets op de vaas met de bloem
                                                                       ploem ploem
dag stoel naast de tafel
dag brood op de tafel
dag visserke-vis met de pijp
                            en
dag visserke-vis met de pet
                        pet en pijp
            van het visserke-vis
                     goeiendag

Daa-ag vis
dag lieve vis
dag klein visselijn mijn

Paul van Ostaijen, uit Music-Hall

Een ‘antwoord’ kan alle kanten op, zowel in proza als in poëzie, van een eigen groetgedicht tot een essay over manieren van hallo en dag zeggen. Je kunt je laten inspireren door het gedicht hieronder van Ingmar Heytze, een gedicht dat geïnspireerd is op het bovenstaande van Paul van Ostaijen. Het staat in: “De honderd van Heytze’. Kijk maar waar je uitkomt. Alles is welkom. 

Dit is  het antwoord van Ingmar Heytze:

Dichter groet ’s morgens de dingen

Dag kruk, dag zeikerds, dag café,
hé fiets, ha slot, ga nou eens open,
juist. Zeg voorwiel, blijf eens recht,
o handen, hou dat stuur nou vast,

dag schots en scheve sterrenbeelden,
vlieg toch niet zo snel voorbij,
dag harde koude kinderhoofdjes
blauwgroen in mijn ribbenkast-

ha die voordeur, leeg portiek,
hoi trap, daar kom ik, stommel stommel,
antwoordapparaat vol ruis,
we zijn weer thuis. Dag twijfelaar,

wat ben je koud en leeg
zo zonder haar.

Aan de slag

Maak zelf een plaatje van (een deel van) je boekenkast en vertel het verhaal dat daarbij hoort. Misschien over één boek, misschien over een plank met een paar lievelingsboeken, misschien over een hele afdeling of de kast zelf. Kijk maar hoe het voor jou uitkomt.

Hoe je te werk kunt gaan

Ga een tijdje voor je boekenkast zitten en laat alles wat zich aandient aan gedachten en associaties zonder oordeel langskomen. Over de kast zelf, de plek ervan, een boek en hoe en wanneer je het kreeg. Welk verhaal dat boek vertelde en hoe dat een rol speelde in je leven. Over een plank vol met boeken en hoe je die verzameling aanlegde. Hoe je zat te lezen in dat ene prentenboek. Hoe je bijvoorbeeld aan al je boeken over bijen-houden kwam. Laat alles door je heen gaan en voel na een tijdje wat energie heeft, wat het meest nu door jou verteld wil worden. Ga dan pas schrijven en vind de vorm waarin jouw tekst het best verteld kan worden.

Vertrek

• Maak eens een lijstje van verschillende reizen die je maakte  of wilt maken.
• Maak eens een lijstje van zaken die mee moe(s)ten, praktische zaken en abstractere als veel geduld, zin in, verwondering, mooie zonsondergangen, een goed humeur, een nieuwe taal, scherpe zintuigen. Blijf aanvullen en jezelf verbazen.
• Maak een lijstje van zaken die je mee terugneemt als je weer naar huis gaat. Zorg ook hier voor verrassingen, onverwachte items en mooie vondsten. 

Lees je lijstjes en voel waar de energie zit, wat verrast je, wat wil geschreven worden? Ga dan schrijven en kijk welke tekstvorm geschikt is voor wat jij te vertellen hebt.  Laat het ontstaan. Misschien wordt het een lijstjesgedicht, misschien een brief aan een achterblijver of verre vriend, misschien een essay over het huidige reisgedrag of een rijke ervaringstekst.
De eerste versie hinkt waarschijnlijk nog op veel gedachten. Neem de tijd om je tekst even te laten liggen en met schaven en schuiven je tekst te verbeteren voordat hij de wereld in mag, op reis van jou naar een ander.
 

Iedereen wandelt. Misschien was dat vandaag of gisteren of lang geleden, dichtbij huis of ver weg op reis. Dezelfde wandeling altijd naar school of die heel speciale in de bergen.

Maak een lijstje met wandelingen die je je herinnert, misschien maak(te) je ze alleen of misschien samen. Kies er één waar je zin in hebt.

Zet die wandeling op een groot vel en laat daar omheen alles in trefwoorden terecht komen wat je je herinnert. Omcirkel wat bij elkaar hoort. Denk daarbij aan alle zintuigen, wat zie je, hoor je, ruik je, voel je met je huid, proef je. Denk ook aan  allerlei mogelijke uitstapjes, aan herinneringen, weetjes, filosofietjes, gedachten, associaties en gevoelens.

Neem daarvoor de tijd, ten minste een kwartier.

Lees terug, zie verbanden, vul aan en voel waar de energie zit, wat wil nu door jou geschreven worden?

Ga dan schrijven en al schrijvend zal de vorm zich aandienen die voor jouw tekst klopt. Wordt het een groot wandelverhaal, een gedicht, een brief aan je wandelmaatje, een essay over lopen door de natuur of in de stad? Alles kan. Leg vervolgens een tijdje weg en ga dan pas herschrijven, aanvullen en verbeteren.

Vergeet niet te genieten en anderen mee te laten genieten van jouw tekst(en).